200 Χρόνια Ελληνική Επανάσταση Φιλική Εταιρεία
Η Φιλική Εταιρεία
Ακολουθώντας την τακτική των εθνικών κινημάτων της εποχής,
αρχικά ιδρύθηκαν ανάμεσα στους Έλληνες της διασποράς, αλλά και στα ελληνικά
εδάφη εταιρείες, συνωμοτικές οργανώσεις, με σκοπούς εθνικούς, κυρίως
πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς, τη διάδοση, δηλαδή, της παιδείας στους
υπόδουλους Έλληνες, όπως το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο το 1809 στο Παρίσι και η
Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών το 1813 και της Βιέννης το 1814[5]. Οι
οργανώσεις αυτές αποτέλεσαν τον προθάλαμο για τη δημιουργία φιλελεύθερης
πολιτικής οργάνωσης.
Το 1814 τρεις ριζοσπάστες έμποροι μεσαίας οικονομικής
εμβέλειας, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος,
ίδρυσαν στην Οδησσό της Ρωσίας τη Φιλική Εταιρεία, μια μυστική και παράνομη
οργάνωση στα πρότυπα των μασονικών στοών[, που είχε ως στόχο τη συγκέντρωση
πόρων και τη δημιουργία δομών για την κήρυξη επανάστασης για την ίδρυση
ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Σε αντίθεση με τις πολλές εξεγέρσεις που είχαν
λάβει χώρα κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας στον κατακτημένο ελληνικό
χώρο, οι οποίες συνδέονταν με πολιτικά σχέδια μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, η
επανάσταση που σχεδίαζαν οι Φιλικοί επρόκειτο να είναι αυτοδύναμη επανάσταση
των Ελλήνων. Το εθνικοαπελευθερωτικό εγχείρημα είχε να αντιμετωπίσει το ότι η
Εκκλησία και οι τοπικές ηγετικές ομάδες του ελληνικού κόσμου, οι Φαναριώτες, οι
αρματολοί και οι προεστοί, ήταν ενταγμένες στο οθωμανικό σύστημα εξουσίας, ενώ
οι μη εγγράμματες μάζες δε συμμερίζονταν τις εθνικές ιδέες των διανοούμενων της
διασποράς. Τα πρώτα δύο χρόνια από την ίδρυσή της το έργο της Εταιρείας ήταν
στάσιμο και λίγα μόνο μέλη προστέθηκαν στην οργάνωση, όπως ο λόγιος Άνθιμος
Γαζής, που έγινε μέλος της Αόρατης Αρχής, δεκαμελούς οργάνου που διηύθυνε την
οργάνωση.
Μετά τη λήξη των Ναπολεόντειων πολέμων, ωστόσο, και την
ειρήνευση της Μεσογείου οι ευρωπαϊκοί στόλοι ανέκτησαν τη θέση τους στο εμπόριο
και η κρίση της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, που είχε ξεκινήσει το 1812,
προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις. Η διακοπή των εμπορικών και ναυτιλιακών
δραστηριοτήτων που είχαν ανθίσει το προηγούμενο διάστημα επηρέασε τόσο τους
Έλληνες των παροικιών όσο και της αυτοκρατορίας, καθώς η κρίση επεκτάθηκε στις
οικονομικές δραστηριότητες που ήταν συνδεδεμένες με την εμπορική ναυτιλία, οδηγώντας
ολόκληρες κοινωνικές ομάδες σε αδιέξοδο: συσσωρευμένα εφοπλιστικά κεφάλαια
παρέμειναν ανενεργά, ενώ ναυτικοί, τεχνίτες και βιοτέχνες έμειναν άνεργοι ή
αναγκάστηκαν να αναζητήσουν εργασία στην αγροτική παραγωγή ως κολίγοι.
Από το 1818, πρώτη χρονιά της μεγάλης κρίσης στην εμπορική
ναυτιλία, τα μέλη της Εταιρείας αυξήθηκαν αλματωδώς. Τη χρονιά εκείνη τα μέλητης Αρχής συγκεντρώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και ανέθεσαν σε απεσταλμένους
τους, τους «Αποστόλους», περιοδείες για τη συλλογή πληροφοριών και τη μύηση
νέων μελών. Εκμεταλλευόμενοι μια μακραίωνη παράδοση χρησμολογιών και τη διάδοση
των μεσσιανικών αντιλήψεων στις παραδοσιακές ορθόδοξες κοινότητες των ελληνικών
χωρών, οι Φιλικοί άφηναν να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι διέθεταν τη στήριξη της
Ρωσίας· οικειοποιήθηκαν το μεσσιανικό λόγο και χρησιμοποίησαν εκκοσμικευμένη
την έννοια της Ανάστασης. Έτσι, διευκολύνθηκε η ανάπτυξη ενός απελευθερωτικού
ήθους ανάμεσα στα παραδοσιακά ορθόδοξα στρώματα, όπως οι προεστοί, οι
κλεφταρματολοί, οι κληρικοί και οι χωρικοί, και η υιοθέτηση από μέρους τους του
κλασικιστικού μύθου περί καταγωγής από τους αρχαίους Έλληνες και του νεωτερικού
επαναστατικού προγράμματος. Προσβλέποντας στη ρωσική βοήθεια, ανταποκρίθηκαν
θετικά οι προεστοί της Πελοποννήσου και ο μπέης της Μάνης, Πετρόμπεης
Μαυρομιχάλης. Η Φιλική Εταιρεία γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία στους
κλεφταρματολούς που βρίσκονταν στα Επτάνησα και τη Ρωσία. Εκεί είχαν βρει
καταφύγιο την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα κλέφτες κυνηγημένοι από την
Πελοπόννησο, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, και αρματολοί εκδιωγμένοι από τον
Αλή Πασά. Μη γνωρίζοντας άλλα επαγγέλματα απο αυτά του πολεμιστή και του
ποιμένα, είχαν στρατολογηθεί σε ευρωπαϊκούς στρατούς, απασχόληση που, ωστόσο,
εξέλιπε με το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων. Την περίοδο αυτή ήλθαν σε επαφή
με τους Φιλικούς, που προωθούσαν επαναστατικές ιδέες, οργανώθηκαν στην Εταιρεία
και συνεισέφεραν σημαντικά στην παρασκευή της Επανάστασης, κάποιοι από αυτούς
και ως «Απόστολοι».
Το Σεπτέμβριο του 1818 η ηγεσία της Εταιρείας αποφάσισε να
προτείνει στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό εξωτερικών του τσάρου της Ρωσίας
Αλέξανδρου, να αναλάβει την αρχηγία της οργάνωσης και στάλθηκε γι' αυτό το λόγο
στην Πετρούπολη ο Ξάνθος. Μετά την άρνηση του Καποδίστρια τον Ιανουάριο του
1820, ο Ξάνθος στράφηκε στο Φαναριώτη πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, ανώτατο
αξιωματικό του Ρωσικού στρατού, που τον Απρίλιο του 1820 δέχτηκε την πρόταση
των Φιλικών και με τη συνθηματική ονομασία «Καλός» ανέλαβε «Γενικός Έφορος» (ή
«Επίτροπος») της Αρχής. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε και ο επιφανής
γιατρός του Αλέξανδρου Υψηλάντη Πέτρος Ηπίτης, άτομο με σημαντικές διασυνδέσεις
στο εξωτερικό που κλήθηκε να περιοδεύσει σε σημαντικές ευρωπαϊκές πόλεις,
προκειμένου να καλλιεργήσει τη συμπάθεια της των λογίων και των φιλελεύθερων
Ευρωπαίων υπέρ του ελληνικού Αγώνα. Παρά την επιφυλακτικότητα της ευρωπαϊκής
κοινής γνώμης, ο Ηπίτης κατόρθωσε να τυπωθούν ενημερωτικά φυλλάδια υπέρ της
Ελληνικής Επανάστασης και να συναντηθεί με εξέχοντα πρόσωπα, όπως τον Γάλλο
πρωθυπουργό Ρισελιέ.
Η προετοιμασία της
επανάστασης
Μετά την ανάληψη της αρχηγίας της Εταιρείας ο Υψηλάντης πήρε
διετή άδεια και αναχώρησε από την Πετρούπολη αρχικά για τη Μόσχα και έπειτα την
Οδησσό, συγκεντρώνοντας μεγάλα χρηματικά ποσά από πλούσιους εμπόρους και
οργανώνοντας την επικείμενη εξέγερση. Τον Οκτώβριο του 1820 βρέθηκε στο Ισμαήλι
της Βεσσαραβίας, όπου μετά από διαβουλεύσεις της Αρχής, καταστρώθηκε το σχέδιο
της εξέγερσης, κέντρο της οποίας θα ήταν η Πελοπόννησος. Το «Σχέδιον Γενικόν»
των Φιλικών πρόβλεπε λαϊκή εξέγερση στην Κωνσταντινούπολη και πυρπόληση του
οθωμανικού στόλου, μετάβαση του Υψηλάντη στη Μάνη και εξέγερση στις παραδουνάβιες
ηγεμονίες, για λόγους αντιπερισπασμού. Υπήρχε ακόμη πρόβλεψη για συμμαχία με
Σέρβους και Βουλγάρους. Για την εφαρμογή της απόφασης και την προετοιμασία της
καθόδου του Υψηλάντη στάλθηκε στην Πελοπόννησο ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος
Δικαίος, γνωστός και ως Παπαφλέσσας, και
υπεύθυνος μαζί με τον Αναγνωσταρά για
την Μεσσηνία.
Στις 26 Ιανουαρίου έγινε στη Βοστίτσα (Αίγιο) η Συνέλευσητης Βοστίτσας, στην οποία συμμετείχαν επίσημοι αντιπρόσωποι των προεστών της
Πάτρας και των Καλαβρύτων, τρεις ιεράρχες (δεσπότες) μεταξύ των οποίων ο
Παλαιών Πατρών Γερμανός, διάφοροι προεστοί, αρχιερείς και καπεταναίοι από όλη
την Πελοπόννησο και ο Παπαφλέσσας. Ο Παπαφλέσσας και οι καπεταναίοι δήλωσαν
έτοιμοι για εξέγερση, οι προεστοί ήταν διστακτικοί και ζήτησαν εγγυήσεις για
την υποστήριξη της Ρωσίας, τελικά συμφώνησαν όλοι να περιμένουν την άφιξη του
Υψηλάντη για να ξεκινήσει η εξέγερση.
Ενώ στην Πελοπόννησο περίμεναν τον ερχομό του Υψηλάντη, είχαν εμφανιστεί διαφωνίες μεταξύ των ηγετικών στελεχών της Επανάστασης για το πότε αυτή θα έπρεπε να ξεκινήσει. Ο Υψηλάντης ήταν της άποψης ότι πρέπει να κηρυχθεί η Επανάσταση την άνοιξη του 1821. Υπέρ της επίσπευσης της έναρξης ήταν και οι Πατζιμάδης και Αντ. Κομιζόπουλος οι οποίοι από τη Μόσχα έγραφαν στον Ξάνθο την 14 Δεκ. 1820 ότι "... καιρός να αρχίση η θεώρησις του μπιλάντζου (Επανάστασης) καθ' όλα τα φαινόμενα ...". Ομοίως οι Γ. Ολύμπιος και Ι. Φαρμάκης με επιστολές τους της 9 Ιαν. 1821 από το Βουκουρέστι προς τον Υψηλάντη τόνιζαν την ανάγκη της γρήγορης έναρξης. Ο Δικαίος επίσης τόνιζε ότι "... ο καιρός δεν περιμένει την εδικήν σου και την εδικήν μου αργοπορίαν...". Αντίθετα, οι Αθ. Τσακάλωφ, Παν. Αναγνωστόπουλος, ο επίσκοπος Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος και ο Αλ. Μαυροκορδάτος που βρίσκονταν στην Πίζα ήταν της άποψης ότι οι προπαρασκευές δεν ήταν επαρκείς και δεν μπορούσε να αρχίσει σύντομα η Επανάσταση. Ο Αναγνωστόπουλος περί τα μέσα Φεβρουαρίου 1821 πήγε στη Ρουμανία όπου πρότεινε πεντάμηνη αναβολή της εξέγερσης. Όμως ο Υψηλάντης, επωφελούμενος της κατάστασης που δημιουργήθηκε στα μέσα Φεβρουαρίου από τον θάνατο του ηγεμόνα Αλέξανδρου Ν.Σούτσου, άρχισε τις προκαταρκτικές επαναστατικές ενέργειες. Εν τω μεταξύ έφτασαν οι πληροφορίες για την προδοσία του μυστικού από τον φιλικό Ασημάκη Θεοδώρου και δημιουργήθηκαν φόβοι ότι θα ακολουθούσαν βαριά αντίποινα των Τούρκων κατά των Ελλήνων. Ταυτόχρονα, το μυστικό διέρρευσε και στο Ιάσιο όπου ακόμα και μικρά παιδιά το εγνώριζαν. Έτσι αποφασίστηκε η κήρυξη της Επανάστασης χωρίς αναβολή. Ο ιστορικός Αλ. Ι. Δεσποτόπουλος θεωρεί ότι η τελική απόφαση για την Επανάσταση ελήφθη στο Κισνόβιο, πρωτεύουσα της Βεσσαραβίας, την 16 Φεβρουαρίου 1821, όπως προκύπτει από συγκαλυμμένο μήνυμα που στάλθηκε στον Ξάνθο την ίδια ημέρα. Το Φεβρουάριο του 1821, όμως, φόβοι ότι οι οθωμανικές αρχές είχαν έλθει σε γνώση των επαναστατικών σχεδίων, υποχρέωσαν τον Υψηλάντη να μη μεταβεί στη Μάνη, αλλά να αλλάξει το αρχικό σχέδιο και να ξεκινήσει ο ίδιος την επανάσταση στη Μολδοβλαχία.
Την εποχή που ξέσπασε η ελληνική επανάσταση, το Οθωμανικό κράτος είχε εμπλακεί ήδη, σε δύο συγκρούσεις. Η πρώτη αφορούσε στην εκστρατεία εναντίον του Αλή πασά Τεπελενλή της Ηπείρου, ο οποίος απειλούσε με απόσχιση ενός εκτεταμένου τμήματος της αυτοκρατορίας. Η δεύτερη περιπλοκή είχε σχέση με την κήρυξη του πολέμου κατά της περσικής δυναστείας του Κατζάρ. Κατά συνέπεια, οι Οθωμανοί δεν ήταν σε θέση να κινητοποιήσουν το σύνολο των στρατιωτικών τους δυνάμεων για να συγκρουστούν με τους Έλληνες επαναστάτες. Έτσι η ΕλληνικήΕπανάσταση ξεκίνησε αρχικά θεωρητικά με την βοήθεια της Φιλικής Εταιρείας και υλοποιήθηκε με τα όπλα, φέρνοντας μέσα από πολλές περιπέτειες την Ελευθερία στον Τόπο.
Πηγή: Ελληνική Ιστορία
