Το Ελληνικό Τσάι του Βουνού

 

Γράφει η Χρύσα Φρατζεσκάρου

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΣΑΪ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ  

Γνωρίζεις ποιες είναι οι θεραπευτικές ιδιότητές του; Γνωρίζεις ποιό από τα είδη πρέπει να επιλέγεις; Με ποιο τρόπο χορηγείται ώστε να μην χάνει τις ευεργετικές ιδιότητές του;

Το τσάϊ του βουνού χρησιμοποιείται πάρα πολύ ως αφέψημα στις μεσογειακές χώρες όπου κυρίως ευδοκιμεί.  Είναι ποώδες και πολυετές φυτό και θέλει υψόμετρο (500 – 2000 μ.) για να ευδοκιμήσει. Το βρίσκουμε να αναπτύσσεται σε πετρώδη και ορεινά εδάφη και δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Το ύψος του δεν ξεπερνά τα 30 εκατοστά και τα κλαδιά του είναι λεπτά και στρογγυλά. Τα φύλλα του είναι χνουδωτά με σχήμα λόγχης και έχουν πράσινο ανοιχτό σταχτί χρώμα. Ανάλογα με την ποικιλία τα άνθη του είναι ροζ, μωβ ή κίτρινα. Φύεται τον Οκτώβριο και το Φεβρουάριο και συγκομιδείται κατά την περίοδο της ανθοφορίας του που είναι ο Ιούλιος.

 Είναι γνωστό από τον 5ο αι. π.Χ., την εποχή του Ιπποκράτη και του Διοσκουρίδη όπου οι Έλληνες έπιναν το τσάι του βουνού - καθώς λογικά πρέπει να υπήρχε σε αφθονία – αλλά και το χρησιμοποιούσαν για να πλένουν πληγές από σπαθιά και βέλη στις μάχες. Είχε επουλωτική επίδραση στις πληγές και για αυτό από τότε ονομάζεται σιδερίτης (sideritis) που είναι και το γένος του φυτού.

Ιατρικά συμπεράσματα των τελευταίων δεκαετιών καταλήγουν για τις πολλαπλές ωφέλειες του φυτού αυτού εκτός από τη χρήση του για το βήχα και το κρυολόγημα που γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Παθήσεις που μαστίζουν στις μέρες μας όπως ο καρκίνος, το αλτσχάιμερ, οι αγχώδεις διαταραχές και η υπέρταση καθιστούν το τσάι του βουνού ευεργετικό τόσο για την πρόληψη όσο και για την ελαχιστοποίηση αυτών. Είναι αποτελεσματικό στα κρυολογήματα, μαλακώνει το λαιμό και το βήχα, βοηθάει το αναπνευστικό και μας ζεσταίνει. Είναι κατάλληλο για τη διάρροια, ανακουφίζει την κολίτιδα, τους κολικούς και τους πόνους της κοιλιάς, βοηθάει στην καταπολέμηση των παθήσεων της καρδιάς, είναι αγχολυτικό και αντικαταθλιπτικό, περιέχει πολλά αντιοξειδωτικά και λειτουργεί αντικαρκινικά, βοηθά στην πρόληψη της οστεοπόρωσης.

 Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το τσάι του βουνού ευδοκιμεί σε μεγάλα υψόμετρα και όσο πιο ψηλά φύεται τόσο πιο ευεργετικές ιδιότητες έχει. Αυτό συμβαίνει γιατί στις καλλιέργειες πάνω από 500 μ. ενδεχομένως να μην έχουν χρησιμοποιηθεί φυτοφάρμακα καθώς τα ζιζάνια που καταπολεμούν το τσάι του βουνού δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν σε μεγάλο υψόμετρο λόγω έλλειψης οξυγόνου οπότε το βότανο αναπτύσσεται ανεμπόδιστα.

Το τσάι του βουνού περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες μετά από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί για τις βοτανικές και φυσικοχημικές ιδιότητές του. Ειδικότερα είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή, τριτερπενικά οξέα, αιθέρια έλαια, διτερπένια, καρυοφυλλίνη και κουρκουμίνη. Περιέχει επίσης στερόλες, κατεχίνες, φαινυλοπροπάνιο, λιγνάνες, ιριδοειδή και κουμαρίνες. 

ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Υπάρχουν πολλές ποικιλίες περίπου 150 στη Μεσόγειο, ενώ 17 από αυτές φύονται αποκλειστικά στην Ελλάδα και σημαντικότερες είναι οι παρακάτω:

-Sideritis scardica : Σκαρδιακή σιδερίτης συναντάτε σε βραχώδη εδάφη του Ολύμπου (είναι γνωστό ως τσάι του Ολύμπου) του Πηλίου, του Σκάρδου και του Κισσάβου.

-Sideritis Euboea : Ευβοική σιδερίτης, είναι γνωστό ως τσάι της Εύβοιας ή τσάι από το Δελφί. Το συναντάμε σε αφθονία στο βουνό Δίρφυ (1000-1500μ.) στο Ξεροβούνι Εύβοιας.

-Sideritis perfoliata : Γνωστό με τα ονόματα τσάι Βλάχικο και Μπεττόνικα στο  Άγιον Όρος. Αυτοφύεται στον Άθω, στα ορεινά μέρη του νησιού Σαμοθράκη και στην Πίνδο.

- Sideritis clandestine: Γνωστό ως τσάι του Ταϋγέτου και του Μαλεβού. Αυτοφύεται πάνω στους βράχους του Μαλεβού, του Ταϋγετου και της Κυλήνης.

- Sideritis syriaca : Τη συριακή στην Κρήτη (είναι γνωστό ως τσάι της Κρήτης, (Μαλοτήρας και Καλοκοιμηθιά) όπου το συναντάμε σε μεγάλα υψόμετρα. Ευδοκιμεί συνήθως στα ψηλά βουνά (1.300-2.000μ..) της Κρήτης (Λευκά Όρη, Ψηλορείτης).

- Sideritis raeseri : Γνωστό ως τσάι του Παρνασσού ή τσάι του Βελουχιού.Το συναντάμε στον Παρνασσό, Τυμφρηστό (Βελούχι) και σε άλλα βουνά της Φθιώτιδας, Δωρίδας και Αιτωλίας.

-Sideritis sipylea : Το συναντάμε σε νησιά του Α. Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) στη Δυτική και Κεντρική Ασία όπου φύεται σε βραχώδη μέρη πάνω από 1.400μ.

Η έρευνα για το τσάι του βουνού έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια και δεν έχουν γίνει ακόμα ολοκληρωμένες μελέτες πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό παρά κυρίως σε πειραματόζωα που όμως τα αποτελέσματα είναι πολύ ικανοποιητικά.

Το Journal of Ethnopharmacology, το 2011, δημοσίευσε μία μελέτη σχετικά με το τι περιέχει ο σιδερίτης. Βρήκαν ότι περιέχει φλαβονοειδή -που έχει αντιοξειδωτικά οφέλη- όπως και οι 150 ποικιλίες έχουν επίσης αιθέρια έλαια, αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδης και σπασμολυτικές ουσίες.

Επίσης, μετά από έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, πριν από μερικά χρόνια, διαπιστώθηκε ότι το τσάι του βουνού από την Εύβοια κάνει καλό στην οστεοπόρωση. Πιο συγκεκριμένα  οι μελέτες έδειξαν ότι τα εκχυλίσματα του Sideritis Euboea και Sideritis clandestina συμβάλλουν στην πρόληψη της οστεοπόρωσης καθώς τα συστατικά που περιέχει το τσάι ενισχύουν την οστική πυκνότητα και προστατεύουν την αντοχή των οστών.

Ακόμη, το τσάι της Κρήτης (Sideritis Syriaca) έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε καρβακρόλη για αυτό έχει αντιμικροβιακή δράση και είναι αποτελεσματικό στα κρυολογήματα, το βήχα και γενικότερα στις λοιμώξεις του αναπνευστικού. 

Επιπλέον, το τσάι από τον Ταΰγετο (Sideritis clandestina) μετά από έρευνα του Πανεπιστημίου Πατρών διαπιστώθηκε από πειράματα που έγιναν σε πειραματόζωα ότι είναι πολύ αποτελεσματικό για την καταπολέμηση του stress και για χαλάρωση. Το 2012, το Journal of Physiology and Pharmacology δημοσίευσε έρευνα η οποία αναφέρει ότι με τη συστηματική κατανάλωση εκχυλίσματος σιδερίτη μειώνεται το καρδιαγγειακό stress.

Το 2012, η Planta Medica δημοσίευσε έρευνα που αναφέρει ότι η μακροχρόνια χρήση του σιδερίτη ωφελεί το πεπτικό σύστημα με αποτέλεσμα να ανακουφίζουν τη δυσπεψία και το στομαχόπονο.

Εκτός από τις παραπάνω δημοσιεύσεις αξιοσημείωτη είναι αυτή που έγινε το 2015 στο Molecules Journal και αφορούσε την πνευματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Η πολλά υποσχόμενη έρευνα του καθηγητή Dr. Jens Pahnke με το  Sideritis Scardica επέφερε πολλά θετικά αποτελέσματα εναντίον της νόσου Aλτσχάιμερ και της καλής λειτουργίας του εγκεφάλου και της μνήμης. Επίσης ο Sideritis Scardica προλαμβάνει την υπέρταση και ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση. Είναι αντιοξειδωτικό και αποτελεσματικό αντιφλεγμονώδες ενώ με την περιεκτικότητά του σε σίδηρο ρυθμίζει την αναιμία. Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθά στο αδυνάτισμα και στο καθάρισμα των νεφρών από τις πέτρες.

Επειδή δεν περιέχει καφεΐνη μπορεί να καταναλωθεί σε αρκετή ποσότητα χωρίς παρενέργειες.

Ας δούμε πως μπορούμε να φτιάξουμε ένα αφέψημα τσαγιού που θα διατηρήσει όλα τα ωφέλιμα συστατικά του.

-Βράζουμε νερό σε βραστήρα ή σε ένα κατσαρολάκι

-Όταν αρχίζει να κοχλάζει το αποσύρουμε και το αφήνουμε για 1-2 λεπτά ώστε να κατέβει η θερμοκρασία. (καταστρέφονται οι βιταμίνες όταν το τσάι το βάζουμε μέσα σε πολύ καυτό νερό)

-Προσθέτουμε στο κατσαρολάκι  το ανάλογο τσάι. (ένα ολόκληρο κλαδάκι με τα φύλλα και τα άνθη του είναι αρκετό για μια μεγάλη κούπα)

-Αφήνουμε το τσάι 3-5 λεπτά να μείνει μέσα στο ζεστό νερό 

-Σουρώνουμε το αφέψημα και σερβίρουμε σκέτο διαφορετικά προσθέτουμε μέλι, ή λεμόνι .

Μια πολύ όμορφη ιδέα είναι το κρύο τσάι του βουνού που μπορούμε να σερβίρουμε. Ετοιμάζουμε το τσάι όπως όταν το σερβίρουμε ζεστό χρησιμοποιώντας όμως το μισό νερό από ότι συνήθως. Σε μια μεγάλη κανάτα, μπορείτε να βάλετε αρκετά παγάκια, να προσθέσετε το τσάι, αρκετό μέλι – ή μαύρη ζάχαρη αν προτιμάτε – και να στίψετε μισό με ένα λεμόνι. Ένα καλό ανακάτεμα και ίσως λίγο επιπλέον πάγος με λίγες φετούλες λεμόνι ή μερικά φύλλα δυόσμου μπορούν να προσθέσουν χρώμα και άρωμα.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία : 

http://www.greekmountaintea.net/polyphenols-and-other-bioactive-compounds-of-sideritis-plants-and-their-potential-biological-activity-mdpi/

https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf0479261?cookieSet=1

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15640490/ 

 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6272178/

https://www.researchgate.net/publication/7683772_Extraction_and_Identification_of_Natural_Antioxidant_from_Sideritis_euboea_Mountain_Tea

ttps://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/51875/Διπλωματικη_Δερτιλη%20Έλλη.pdf?sequence=1

<<Βοτανοθεραπείες, το πράσινο φαρμακείο>>, του Δρ.James A. Duke, εκδόσεις Ψυχαλού 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ  Τουριστικός Προορισμός Σίφνος